برنج
................................................

مقدمه:

برنج تنها غله ای است که منحصرا برای انسان کاشته میشود. برنج,امروزه

حدودا نصف جیره غذایی 6/1میلیارد جمعیت جهان را تشکیل می دهد در

بخش عظیم از قاره اسیا,برنج تامین کننده بیش از80درصد کالری و75

درصد پروتئین مصرفی مردم می باشد .

برنج به لحاظ حاوی بودن نشاسته,قند,ویتامین ها,موادکانی واسیدهای چرب از ارزش غذایی بالایی برخوردار است به منظور تشخیص وضعیت نیتروژن برگ برنج (L. Oryza sativa) رقم خزر و تعیین زمان مناسب مصرف کود نیتروژن به صورت سرک با استفاده از دستگاه کلروفیل‌متر دستی (SPAD) آزمایشی در سال 1382 در خاک‌های سبک و ساحلی استان گیلان در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با شش تیمار اجرا گردید.

.امارهای ارائه شده در خصوص مصرف برنج موید این واقعیت است که این محصول بیش از پیش همپای گندم ,اهمیت خود را حفظ نموده است با نگاهی به میزان مصرف سرانه برنج در جهان وگروه های اقتصادی ,ملاحظه می شود که این مصرف در مقایسه با گندم قابل توجه می باشددرسال 1985,متوسط میزان مصرف سرانه برنج درجهان بالغ بر8/66کیلوگرم بوده است.این رقم در خصوص گندم 1/106کیلوگرم گزارش شده است.از دهه1350به این طرف,مصرف برنج در ایران رفته رفته عمومیت یافت و بعنوان کالائی ضروری,بعدازگندم دومین عنصر مهم غذائی ودرردیف کالاهای اساسی جای گرفت.طی سالهای68-1365,بطورمتوسط سالانه حدود600هزارتن برنج وارد کشورشده است وشاخص مقدارواردات از892درسال1364به823درسال1365کاهش وسپس به1354درسال1366افزایش یافته است

اهمیت اقتصادی کاشت برنج

قدمت کشت برنج به 2800سال قبل ازمیلادمسیح میرسداولین باربرنج به وسیله الکساندرکبیردرلشکرکشی هایش به اروپابرده بوددرامریکابرنج کاریاز1650درویرجینیاشروع گردیدبرنج به عنوان یک ماده غذایی بسیارارزشمندنقش بسیارحساسی درجهان کنونی به عهده دارداین ماده غذایی نه تنهاماده اصلی مردم اسیابلکه ماده غذایی حدود3/2درصدجمعیت جهان راتشکیل می دهدبرنج بعدازگندم ازمهمترین محصول ازخانواده ی غلات است که دربین اغلب ملل جهان به مصرف می رسدموطن اصلی برنج اسیای جنوب شرقی است )هند,چین ,اندونزی موطن اصلی)دراسیای مرکزی کشت برنج درحدودقرن هفتم پیش از میلاد رواج داشته است بدون شک پیوند با هنر در زراعت برنج ابی در اسیای مرکزی کمک کرد کشت برنج در خاورمیانه,بابل,سوریه در قرن3-2پیش ازمیلادودرمصرواسپانیادرقرن هشتم میلادی صورت گرفت برنج درمقیاسهای محدوددرپایان دوره ساسانیان انجام شده است کاشت برنج درایران پس ازتسلط اعراب برایران رونق گرفت برنج دراصل گیاه مفیدابی بوده ودرمناطق مرطوب وحاره کشت می شدودرشرایط اب وهوایی متنوعی ازبیابانهای گرم پاکستان- ایران ومصرگرفته تاکوهستانهای مرتفع هندونپال کشت میشوددرمقایسه باگندم ارزش صنعتی ان به مراتب کمتراست برای نمونه درکشورژاپن ازحدود 12میلیون تن محصول برنج این کشورفقط %10ان صرف مصارف صنعتی شده وبقیه برای مصارف خوراکی به کارمی روددرعوض مصارف خوراکی برنج دارای اهمیت زیادی است برنج غذای اصلی حدود%50ازسکنه روی زمین است هرچه مقدارپروتئین ان کمتراست ولی ارزش غذایی پروتئین ان ازگندم بیشتراست گیاه برنج نیازبه اب فراوان وانرژی خورشیدداردوبعدازنان مهمترین ماده ی غذایی مصرفی مردم راتشکیل می دهدکه بخشی ازان ازراه واردات تامین می شود در مناطق جمعیت خیز کره زمین واژی برنج مترادف با واژه زندگی است برنج غله ای است که فقط به مصرف انسان می رسد فرمهای وحشی زیادی از برنج در اسیا ,افریقا,امریکامشاهده می شود و به درستی معلوم نیست کدام یک از انان از اجداد برنج های کنونی باشد گرچه به نظر میرسد نزدیکترین خویشاوند برنج های کنونی oryzafatuaاست از بین گونه موجمد برنج تنها دو گونه در سطح تجاری کشت میشود هیبرید حاصل از تلاقی این دو گونه برنج به طور معمول عقیم است گونه sativaدارای دو زیر گونه indica ,japonicaاست محصول این ارغام به طور متوسط %15 بیشتر از بهترین ارقام اصلاح شده غیر هیبریدی بوده است برنج مانند برخی از گیاهان زراعی از قدیمیترین نباتاتی است که در دنیا برای تهیه خوراک انسان زراعت شده است همچنین این گیاه توسط اعراب اسیایی به مصر و سپس به مراکش واسپانیا برده شده است در قرن 15 میلادی زراعت ان در شمال ایتالیا شروع گردید و در حال حاضر ایتالیا یکی از کشورهای مهم تولید کننده برنج در اروپا است

جدول شماره 1:مواد تشکیل دهنده برنج (بدون پوسته ) صیقلی شده (درصد ماده خشک)

مواد

چربی

الیاف

خاکستر

قند

برنج بدون پوسته

45/2

88/0

22/1

67/86

صیقلی شده

37/0

16/0

36/0

79/90

کاهش مواددراثرپوست کردن

9/84

8/81

5/70

7/4

جدول شماره 2:اثرعملیاتی مکانیکی برروی میزان ویتامین های برنج

نوع برنج

تیاسین

ریبوفلاوین

نیاسین

برنج سفیدصیقل شده

60/0

25/0

1/18

برنج قهوه ای بدون صیقل

69/3

50/0

8/53

برنج پاریلوصیقل شده

57/2

36/0

8/39

تولید و میزان عملکردمصرف و صادرات برنج درجهان

سطح زیر کشت برنج در جهان در سال 1992برابر 147168هزار هکتار بوده است نسبت به سال 1982 افزایشی برابر 6/3 درصد را نشان می دهد از کل برنج تولیدی جهان در سال 1991حدود3/95 درصد ان کشورهای در حال توسعه وبقیه در کشورهای یوسعه یافته تولید شده است تولید جهانی برنج را بر مبنای شلتوک شالی که همان برنج تمیز نشده است بیان می کند تولید جهانی شلتوک در سال 2003 معادل 1/589 میلیون تن بوده است سطح زیر کشت برنج در دنیا نزدیک به 8/3 تن در هکتار است بخش عمده ی برنج تولید شده در دنیا در همان محل های تولید به مصرف می رسد و تنها نزدیک به %4 برنج تولیدی جهان وارد تجارت جهانی می شود کشورهای تایلند,امریکا,استرالیا,برمه ازجمله صادر کنندگان خالص برنج هستند عربستان صعودی ,عراق,نیجریه از وارد کنندگان عمده برنج هستند

مناطق کشت برنج در جهان

در درجه اول اسیایی :

افقانستان,اندونزی,بنگلادش,برمه,پاکستان

اروپایی:اسپانیا,ایتالیا,پرتغال,فرانسه.یونان

امریکا جنوبی:ارژانتین,اکوادور,برزیل,پرو,شیلی

اقیانوسیه:استرالیا, جزایرفیجی

قاره ی افریقا:تاتوانیا,زئیر,سنگال,گینه,لیبریا

امریکای شمالی ومرکزی:پاناما,کوبا,کاستاریکا,مکزیک

کشت برنج در ایران

درسال زراعی 70-1369سطح زیر کشت برنج در ایران 573هزارهکتار بوده است که به نسبت زراعی 60-1359افزایش برابر 8/24درصد را نشان میدهد سطح زیر کشت برنج از سال 59تا سال 61روند افزایشی بوده است تولید برنج در ایران در سالب 1991برابر با 2375 هزار تن بوده که نسبت به سال قبل 91%افزایش داشته است در ایران در دوره ده ساله مورد بررسی بیشترین عملکرددر هکتار برنج مربوط به سال زراعی 70-69که نسبت به سال 60-59حدود 3/16%رشد را داشته است در سال 1370عملکرد تولید برنج در ایران 4112کیلو گرم اعلام شده است که نسبت به سال زراعی قبل 8/8%افزایش داشته است در میان استانهای تولید کننده برنج در کشور بیشترین عملکرد در هکتار در سال 1370با 4882کیلو گرم مربوط به استان اصفهان و کمترین عملکرد در استان اذربایجان غربی بوده است برسی سرانه برنج در نقاط شهری وروستایی متفاوت است که مصرف برنج در استانهایی که خود تولید کننده هستند بیش از سایر استانهاست که در استانهای گیلان,مازندران مصرف سرانه برنج بیش از سایر استانهاست بنابر امار سازمان خوار وبار جهانی در سال 1382میزان تولید شلتوک در ایران معادل 3/3میایون تن است که از سطح 560هزار هکتار شالیزار بدست میاید استانهای مهم در درجه نخست مازندران و گیلان ودر درجه دوم استانهای فارس,خوزستان,اصفهان بوده است کلمه پلو که غذای معمولی کشور ماست در زمانهای صفوی مصطلح بوده است اسکندر بیک ترکمان منشی شاه عباس کبیردر کتاب عالم ارای عباسی از ان یاد میکند این لغت از لهجه گیلکی (پلا)به برنج پخته گفته میشود در کشور ترکیه به برنج پخته پیلا می گویندنام اصلی برنج در ایران از کلمه ورنج یا یارنج گفته شده که برنج تبدیل شده است ودر برخی مناطق گیلان ان را (بج)می نامند

کلمه شلتوک عبارت است از دانه برنج همراه با پوست که از لغت هندی چلتو گرفته شده است که در خوزستان چلتوک و در برخی نقاط ایران شلتوک

ودربرخی مناطق چلتیک می نامند نام اصلی ان از زبان بومیان قدیم هند کنونی که arisiنامیده شده است که بعدا در زبان سانسکریت vrihi گفته شده و سپسvirizi,birizi و سرانجامoriza تبدیل شده است

مناطق مهم کشت برنج در ایران

1)استان گیلان,مازندران,گلستان,خوزستان,فارس,اصفهان,خراسان,سیستان و بلوچستان,کردستان,اذربایجان غربی,شرقی که هر کدام دارای شهرهای جدا برای کشت برنج هستند

جدول شماره3:میزان تولید وسطح زیر کشت شلتوک در ده کشور جهان

کشور

میزان تولید

سطح زیر کشت

چین

4/166

4/27

هند

0/132

0/44

اندونزی

1/52

5/11

بنگلادش

1/38

1/11

تایلند

0/27

0/11

ویتنام

5/34

74

میانهار

6/24

7/6

فیلیپین

14

1/4

برزیل

2/10

1/3

ژاپن

7/9

7/1

:گیاه شناسی برنج:

برنج گیاهی است که یکساله از خانواده غلات یا gramminaeواز جنسoryza.sativa.lاست که دارای گونه های مختلفی است تعداد گونه های برنج در کشورهای مختلف دنیا متجاوز از 5000هزار است که در سر گروه مهم به شرح زیر طبقه بندی می شود1)برنج دانه بلند یا برنج هندی که بیشتر صرف مصارف خوراکی است و حدود 8/6میلی متر و سه برابر عرض ان است 2)برنج دانه متوسط که طول ان mm6ونسبت طول به قطران mm2است3)برنج ژاپنی مصارف خوراکی و صنعتی و طول ان mm5و دو برابرعرض ان4)برنج عطری به علت دارا بودن مواد شیمیایی گوناگون از جمله 2- استیل و1- پیرولین دارای عطر ویژه است5)برنج گلوتنی ویا برنج شیرین.

برداشت محصول مزرعه بایدزمانی انجام گیرد که دانه به حد لازم رسیده است و رطوبت ان حدود%18است اگرکمتر از این مقدار باشد طی مراحل بعدی اسیب دیده و شکسته می شود.

ساقه ی برنج مانند ساقه ی گندم وجو قائم بوده وبندبند وجو در محل گره ها تو خالی است قطر ساقه های اصلی بین 6تا12 میلی متر است هرساقه 10تا20میان گره دارد ارتفاع ساقه در ارقام زیر گونه indicaزیادتر ولی تعداد پنجه در هر بوته انها کمتر از ارقام زیر گونه ی japonicaاست گل اذین برنج مانند یولاف وسور گوم از نوع خوشه مرکب است طول هر خوشه 10تا25سانتی متر است در هر سمبلوک خوشه برنج فقط یک گلچه دارد پوشش های گل شامل برون پوشینه (لما) ودرون پوشینه (پالئا) به بذر می چسبند و به میوه غلاف دار حاصل شلتوک و یا چلتوک می گویند از لحاظ گرد ه افشانی با تورم شهد گاه پوشش های گل از هم باز می شوند تا عمل گرد افشانی اسان شود پس از تلقین گلها جنین و اندوسپرم تشکیل می شود اکسیژن مورد نیاز ریشه ی برنج از راه برگها جذب شده و توسط سلول های ائرانشیم قاعده ی برگها به ریشه می رسد ساقه ی برنج مانند اغلب غلات یو خالی را استوانه ای صاف است تعداد برگها بر روی ساقه ها عبارتند:1-انواع زود رس بر روی هر ساقه حدود 14تا15برگ تشکیل می شود مانند برنج گرم چمپا وغریب

2-نوع متوسط رس حدود 16تا17 برگ بوجود می اید مانند برنج سرد چمپا

3-نوع دیر رس معولا 18تا19برگ تشکیل می شود مانند برنج دم سیا ;دم زرد برنج به عنوان یک غله مهم جزء پنج غله اصلی چین بوده است

طبقه بندی برنج های ایرانی

برنج هایی که در تمام نقاط ایران کاشته می شوند از جهات مختلف طبقه بندی می شود که مهمترین انها از نظر اندازه طول دانه خصوصیات زراعی گیاه شناسی انها از نظر خواص زراعی و گیاه شناسی به سه دسته تقسیم می شود 1-صدری 2-چمپا 3-گرده

به تارگی استفاده از ارقام ژاپونیکا که دارای میان گره های ساقه کوتاه ضخیم , قدرت تولید, برگ های باریک و ایستاده ,شاخص سطح برگ زیادتر,دانه های قطور,می باشد در کشور ما نیز معمول شده است.

اندام شناسی

1-ریشه :برنج از گیاهان تیره ی گرامینه gramineah است معمولا روز کوتاهو یک ساله که بعضی از انواع ان چند ساله با وجود رشد ونمو در مناطق پراب گیاه به وجود نمی اید در اثر جوانه زنی نطفه ریشه ی اصلی به وجود می اید.

2-ساقه; ساقه ی تو خالی ماشوره ای که ارتفاع ان به 300- 500 سانتی متر و قطر ان به 12-6 میلی متر می رسد وتعداد ساقه ها به 15 تا 30 عدد است ساقه ی برنج از اولین گره رویش جوانه تولید شده و بعد از ان 20-18 روز شروع به پنجه زدن می کند.

3-برگ: برگ ها بر روی ساقه دارای ترتیب مخصوصی هستند برگ های اولیه فقط دارای نیام ولی برگ های بعدی دارای نیام وپهنک می باشند.

4-خوشه: سنبل برنج دارای گل اذین سنبل مرکب است بزرگی هر سنبل به 42-13 سانتی متر می رسد واز 200-30 سنبلچه تشکیل می دهد سنبل اصلی معمولا بزرگتر از سنبل شاخه های ثانوی هستند.

5-میوه :دانه در پوشینه های سلیس دار (شلتوک)قرار دارد قسمت داخلی تشکیل شده از اندوسپرم endospormومحتوای مواد ذخیره ونطفه که گیاه جدید را تولید می کند.

6-مدت رویش گیاه:عمر گیاه برنج از کشت تا برداشت 270-80روز طول می کشد رشد نمونه های زود رس بعد از 110-80روز به پایان می رسد زود رس ترین نوع برنج ایرانی در گروه چمپا قرار دارد 130-120روز رشد ونمو طول می کشد و دیر رس ترین نژادهادر گروه صدری که مدت 160-150روز طول می کشد.

ساختمان برنج

زیر پوسته خارجی و محافظ شلتوک لایه تیره به رنگ قهوهای یا عنابی دیده می شود به همین جهت در این حالت دانه را brown rise نامیده اند در واقع رنگ عنابی یا قهوه ای مربوط به لایه نازکی که روی سطح دانه قرار دارد که سبوس یا bran نامیده می شود و زیر ان اندوسپرم قراردارد حتی در برنج پخته شده برای انسان قابل هضم نیست به همین جهت لازم است حذف شود اما با حذف ان مقادیری از ویتامین های b1 وb2نیز حذف می شود زیر لایه سبوس لایه دیگری قرار دارد که سرشار از پروتئین است و به نام لایه الرون نامیده است و جوانه در انتهای دانه قرار دارد و غنی از چربی و ویتامین ها و اصلاح است پروتئین برنج oryzeninنامیده می شود مقدار کمی البومین و گلوبولین در دانه وجود دارد

ویژگیهای زراعی برنج

1-مناطق برنج خیز:برنج گیاه زراعی گرم و مرطوب است که دامنه کشت ان از عرض جغرافیای 53درجه شماری تا40درجه جنوبی گسترده شده است فصل رشد برنج شانل دو دوره رویشی و زایشی است در بخش نخست رویشی بوته های برنج به سرعت رشد کرده و برگهای ریشه و ساقه گسترش می یابد ودر بخش دوم ورحله رویشی سرعت رشد کاهش یافته وتعدادی از پنجه ها از بین می رود.

2-انواع مزارع برنج:در سطح جهانی بخش عمده یبرنج تولیدی از مزارع غرقابی به دست می اید این مزارع نیاز به اب کافی و کانی دارند و نیاز ماهانه انها تا 850میلی متر می رسد بیش از نیمی از سطح زیر کشت برنج دنیا را مزارع غرقابی به خود اختصاص داده است یک نوع برنج به نام برنج کوهی یا برنج زمین های مرتفع معروف است که در ارتفاعات فقط به اتکا باران به عمل می اید و عملکرد دانه در ماحد سطح بسیار کمتر از برنج های غرقابی و بین 1تا2هکتار است در دلتای رودخانه های بزرگ اسیاوبخشی از ویتنام,کامبوج,برمه,هندوستان,بنگلادش,تایلند نوعی برنج به نام برنج شناور کشت می شود.

3-خاک مناسب برنج:

چنانچه خاک سبک باشد به دلیل نفوذ پذیری زیاد اب در خاک نیاز ابی گیاه افزایش می یابد بدین لحاظ برنج عمدتا در خاکهای سنگین و رسی کشت می شود و در زراعت سعی در کاهش میزان نفوذ پذیری خاک می کند و در شرایط غرقابی عناصری مانند N,fe,p,mnافزایش می یابد.

چرخه رشد برنج

چرخه رشد برنج مراحل جوانه زنی ,سبز شدن ,پنجه زنی تمایز گل اذین ,ظهور گل اذین و رسیدن محصول را شامل می شود این مراحل را می توان در قالب 4مرحله تشکیل داد:1-رشد رویشی فعال یا سریع2-رشدغیرفعال یا کند3-تولید مثل4-رسیدن محصول

در طول دوره رشدفعال رویشی که با جوانه زنی و سبز شدن اغاز میشود,تعداد ینجه,ارتفاع ساقه و وزن ماده خشک بوته به سرعت افزایش می یابد طول این دوره رشد بیشتر تابع مقدار نیتروژن قابل دسترس گیاه است که می تواند نیازهای ان را فراتر از حد بحرانی تامین کند. ینجه زنی با مقدار نیتروژن موجود در گیاه ,به ویژه مقدار نیتروژن موجود در ساقه,ارتباط نزدیک دارد مقداربحرانی نیتروژن در ساقه حدود7/1درصد گزارش شده است.طول دوره مربوط به رشد رویشی غیر فعال ویا کند از پنجه زنی تا اغاز ظهور گل اذین در نظر گرفته می شود در این دوره بر عکس مرحله اول,از تعداد پنجه,ارتفاع ساقه و وزن کاه کاسته می شود.ویژگیهای واریته ای وشرایط اب و هوایی به ویژه طول روز و دما,زمان لازم برای این دوره را تحت تاثیر قرار می دهند.اگر طول این دوره کوتاهتر باشد,برخی ازفرایندهای رشدی ان با مرحله بعدی تداخل می کند.مرحله تولید مثل از زمان اغازش و ظهور پانیکل تا هنگام گلدهی در نظر گرفته می شود شکل 155نحوه تشخیص اغازش پانیکل را نشان می دهد به منظور تشخیص بقیه اغازش پانیکل در حدود 70روز بعد از کاشت بذر,ساقه اصلی را انتخاب و ان را از محل اتصال به ریشه برابرشکل می برند سپس با یک چاقوی تیز ساقه را از پایین به بالا یک برش طول می دهند. اگر پانیکل تشکیل شده باشد اثار ان را می توان در بالای یک گره مشاهده کرد. در مرحله تولید مثل اغاز پانیکل رشد می کند. ارتفاع ساقه ووزن ان با شدت بیشتر افزایش می یابد. در مرحله ی رسیدن دانه که از زمان گلدهی تا برداشت محصول در نظر گرفته می شود,وزن پانیکل با شدت بیشتر ی بالا می رود,ولی از وزن ساقه به تدریج کاسته می شود.

زمان لازم برای جوانه زنی و سبز شدن برنج در واریته های زود رس,متوسط رس و دیر رس حدود 2روز و برای ینجه زنی 22-18روز تخمین زده می شود. ولی تعداد روز از کاشت تا تمایز و ظهور پانیکل,گلدهی و رسیدن محصول در گروهای مختلف رسیدگی متفاوت است واین تغییرات را می توان در شکا 156مورد توجه قرار دارد.

کاشت برنج

برنج به دو روش مستقیم وغیر مستقیم کشت می شود گرچه در میزان کشت برنج مستقیم به دلیل استقرار ضعیف بوته ها کمتر از کشت غیرمستقیم است ولی در نقاطی که مساحت مزارع تولیدی بزرگ ودستمزد کارگر زیاد است صرفه با کشت مستقیم است .

روش هات کاشت مستقیم عبارتند از 1-بذر برنج را به صورت خشک درزمین کاشته وان نزدیک به 2سانتی مترزیر خاک می کنند این کار ممکن است با دست یا بذر کار غلات انجام می شود وسپس مزرعه را به طور سطحی ابیاری می کنند تا بذر جوانه بزند وسپس اب دائم پای بوته ها گذاشته می شود این روش در استرالیاو جنوب افریقا مرسوم است.

2-مزرعه را به اب بسته وبذرهای برنج راداخل اب می پاشند.

3- بیشتر در امریکا معمول است ابتدا بذرهای برنج برای مدتی خیس می کنند انگاه بذرهای جوانه زده را به میزان 170 کیلوگرم در هکتار با هواپیما در اب می پاشند.

ارقام نوین و پرمحصول برنج در شرایط کشت غیر مستقیم واکنش عملکردی بهتری نشان می دهد عمده ی سطح زیر کشت برنج در ایران و در بیشترکشورهای اسیایی است و به صورت کاشت غیر مستقیم یا خزانه یا انتقال نشااست.

مراحل تهیه ی زمین در کاشت برنج به شرح زیر است.

ابتدا یک شخم معمولی با عمق کم 10 تا15 سانتی متر است هدف از این شخم سطحی مخلوط کردن بقایای گیاهی ویا کود حیوانی با خاک است این شخم ممکن است در فصل پاییزیا زمستان سال پیش تا اوایل بهار درست قبل از کاشت نشا در زمین انجام میگیرد پیش از انتقال نشا در زمین شخم مخصوص برنج صورت می گیرد سودمندی شخم مخصوص عبارتند:1- خرد شدن کلوخه ها وتسطیح 2- ازدیاد سطح تماس ریشه ها با ذرات خاک 3- ریشه کن شدن علف های هرز

از انجایی که تهیه ی بستر بذر کاشت برنج در اب انجام می شود نیروی ماشین کمتری مصرف می شود وپس از کاشت نشاء در زمین اصلی تا هنگام برداشت مزرعه به اب کافی و تازه به طور دائم نیاز دارد.

داشت برنج:

به طور معمول به ازای هر یک تن محصول برنج نزدیک به 20کیلو گرم نیتروژن در هکتار نیاز است برنج ین امونیم را به ین نیترات ترجیح می دهد و امونیم فسفات هم کود مناسب برای زراعت برنج است زیرا هم منبع نیتروژن و هم منبع فسفر است ارقامی از برنج که گسترش ریشه انها در خاک زیاد است از فسفر انها استفاده زیاد می کند در نقاط جنوبی کشور تامین پتاسیم مورد نظر برنج از راه ابیاری صورت می گیرد در بیشتر خاک های حاصلخیز کمبود روی وجود دارد در طول دوره پیش از گلدهی مواد پرورده ناشی از فتوسنتز که افزون بر نیاز گیاه باشد در غلاف برگها ذخیره می گردد روی هم رفته وجود این مواد ذخیره شده باعث ثبات عملکرد دانه در شرایط تنش می شود وزش بادهای خشک وگرم از گلدهی به بعد موجب پوکی دانه ها می گردد همچنین تغذیه ناکافی بوته ها و بروز افات و بیماریها واب و هوای نا مساعد باعث پوکی دانه می شود از مهمترین بیماری های برنج بیماری بلاست blastکه در بیشتر کشورهای گرمسیر و نیمه گرمسیر اسیا متداول است از افات مهم برنج کرم ساقه خواراست.

برداشت برنج:

رسیدن دانه برنج در نواحی گرمسیری25تا30روزدر نواحی معتدله45تا60روز پس از تلقیح گل به طول می انجامد 2تا3هفته پیش از برداشت محصول اب پای بوته ها را قطع می کنند نخستین دانه هایی که در خوشه برنج می رسددرشت ترین وبزرگترین دانه ها است تاخیر در برداشت برنج سبب افزایش ریزش دانه می شود برداشت برنج به وسیله دست,دروگر,کمباین غلات صورت می گیرد گرچه برنج گیاهی یک ساله است ولی در شرایطی که فصل رویش برای دو یا چند محصول در سال فراهم باشد

برداشت برنج در هر منطقه به درجه حرارت محیط مورد کاشت دارد وزمان برداشت تابع اب و هوای منطقه ای است در سال های اخیر برای برداشت برنج از ماشین های مخصوصی استفاده می کنند که سرعت وکارایی ان زیاد است برنج های دود زده از بهترین نوع ومرغوب ترین وگرانترین نوع برنج گیاهی است .

عملیات بعد از برداشت

در گذشته اغلب شالیکاران به علت نداشتن امکانات کافی وتکنولوژی مناسب از وسایل ابتدایی مانند پادنگ برای جدا کردن و تبدیل شلتوک به برنج استفاده می کردند این عمل با مشکلات زیاد وصرف وقت طولانی انجام می شد دانه هایی که به مصارف خوراکی و یا صنعت می رسد اصطلاحا برنج سفید نامیده می شود از کارخانجات شالیکوبی استفاده می شود ضایعات وعوامل موثر در کاهش میزان برنج مانند دیگر محصولات کشاورزی در مراحل مختلف تولید کاشت,داشت,برداشت دارای ضایعاتی هستنددر این قسمت هر از مراحل مختلف تولیدی شرح داده می شود;1- ضایعات کاشت وداشت 2- ضایعات بذر 3-ضایعات خزانه 4- ضایعات بردت هوا 5-ضایعات باوباران 6-ضایعات اب 7-ضایعات خاک 8-ضایعات سم وکود 9-ضایعات افات وبیماری 10-ضایعات برداشت 11- ضایعات حمل ونقل 12- ضایعات ا نبارداری 14- ضایعات خرمن کوبی 15- ضایعات برنج کوبی

تناوب زراعی

در نقاط برنج خیز می توان از بقولات در تناوب با برنج استفاده کرد در کنار کلیه عوامل محیطی و زراعتی که هدف شالیکاری برای تولید برنج می باید در نظر بگیرد انتخاب گردش زراعتی صحیح ومناسب نیز می تواند در افزایش محصول وتولید ان موثر باشد برای مثال شبدر به نام یبدر می توان از نوعی برسیمtrifoliumalexandriumاستفاده کرد این شبدر یکساله در تمام زمستان زمین را می پوشاند

به طور کلی از کشت مکرر غلات بر روی یک زمین که باعث جذب یک طرفه مواد,ازدیاد امراض و افات می باشد باید خود داری کرد وارد کردن برنج در گردش زراعی اگر چه نسبت به خودزیادحساس نیست می توان ان راجهت مبارزه باعلف های هرزبه کاربردکشت برنج دراغلب نقاط دنیابه صورت پی درپی ویایک سال ایش ویک سال کشت انجام پذیرد

استرالیا:برنج,چقندرقند,گندم,شبدر

جاوه:ذرت,سویا,ارزن,زیره,توتون,نیشکر

امریکا:شبدر,شبدر,برنج,برنج

هندوستان:برنج,نیشکر,سبزیجات

ایران:برنج,پنبه,ایش

انتخاب بذر

بذری که برای کاشت انتخاب می گردد باید شرایط زیر را دارا باشد:

1-قدرت پنجه زنی زیاد بوده وبه حالت فشرده باشد

2-خلوص بذر

3-پاک بودن بذر

4-برگها سبز رنگ وشاداب

5-بوته ها خوش فرم و یکنواخت

6-مقاوم به ورس باشد

7- دانه ها بلند و کشیده

8-زودرس

9-مقدار محصول زیاد بوده

10-خوش بو وخوش عطر باشد

خواص درمانی برنج

برنج پخته غذایی سهل الهضم است به طوری که پس از جذب باقیمانده زیادی از خود در درو باقی نمی گذاردضمنا چون موادالبومینوئیدی و چربی ان کم است از این جهت در تغذیه باید همراه برنج از اغذیه دیگری مانندکره,پنیر,تخم مرغ و غیره استفاده کردبهترین غذای دوره نقاهت و همچنین برای مبتلایان به سوء هضم ویا به اسهال و زخم معده است ولی نبایدمورداستفاده مبتلایان به یبوست وبیماری قندقرارگیردمصرف برنج ایجادچاقی مفرط میکندوجوشانده برنج برای رفع اسهال وحالات التهابی روده مفیداست وبرای این کاریک تا دوقاشق سوپ خوری برنج رادریک لیتراب می جوشانند ازاردبرنج به صورت ضماد های نرم کننده ویابه حالت خشک وبرای رفع التهاب واورام جلدی وهمچنین رفع قرمزی نقاط تحریک شده ی پوست بدن استفاده می شود از اردبرنج دراطفال به منظورتسکین ورفع قرمزی ناحیه دستگاه تناسلی که به علت الوده شدن به ادرار تحریک میگردد استفاده می شودبعلاوه به مصرف تغذیه اطفال می رسد.ارد برنج مخلوط با پودرتالک وامیدون در استعمال خارجی مورداستفاده قرار می گیردزیرا به حالت خالص چون چربی ارد برنج کم است ,مقدار چربی پوست راکاهش می دهد وباعث خوشک شدن ان می گردد با باز کردن ارد برنج در اب یا شیر ضمادنرم کننده تهیه می شود .برنج در مصارف داخلی معمولا به صورت 30تا40درهزاریامیزان 20درهزار,ولی دراستعمال خارجی به صورت ضمادیااردمصرف می شود. بذربرنج پخته تخمیر یافته,نوعی محلول الکل دار نیز تهیه می گردد که از بعضی ازانها در تهیه فراورده های داروئی استفاده می شود

خاکهای شالیزاری در مصر

برنج در مصر در کمربند مشخصی ازهفت متر بالاترازسطح دریا شروع میشودرویش داردخاکهای زیرکشت برنج منطقه شمالی دلتای نیل معمولازهکشی ضعیفی داردوجود سفره اب شور سطحی فرایندهای تشکیل خاک راتغییر می دهدبه دلیل تبخیر زیاد نمک در مرحله حرکت رو به بالای اب جمع میشود که سبب ایجاد شوری ثانویه با ماهیت دائمی یا فصلی می شود همچنین در نواحی نیمه خشک نمکها با حرکت مویینگی ,روان اب سطحی,جریان بین منطقه ای در نیم رخ خاک جمع می شوددر نواحی ساحلی مصر شوری به دلیل زیر اب شور رفتن مستقیم یا حرکت رو به بالایاجانبی اب زیر زمینی اتفاق می افتد.

مشکلات اساسی برنج در شرایط شور

کاهش در پتانسیل ابی محیط اطراف که سبب کاهش اب قابل دسترس می شود.یونهای سمی می تواننددر فرایندهای فیزیولوژیکی وبیوشیمیایی ارگانیسم اختلال ایجاد کنند یونهای غذایی مورد نیاز باید علیرغم فراوانی سایر یونها,جذب شوند.حساسیت برنج به شوری متوسط است هر چنددرجه خسارت به ماهیت وحساسیت برنج به شوری متوسط است هر چند در جه خسارت به ماهیت ,غلظت نمکها ,پی اچ خاک,رژیم ابی,روش کاشت,نشاء,مرحله رشد گیاه مدت زمان قرار گرفتن در معرض شوری ودما بستگی دارد اکثر واریته های برنج در خاک های غرقابی که ecانها8-10ودردمای 25 درجه سانتی گراد است شدیدا خسارت می بیند درحالی که واریته های حساس در ec برابر دوخسارت می بیند برنج که در مرحله ی جوانه زنی به شوری متحمل است در اوایل مرحته گیاهچه ای خیلی حساس می شود و طی رشد رویشی متحمل می شودودوباره در مرحله گرده افشانی ولقاح حساس می شودوسپس به طور رو به افزایش در مرحله رسیدگی متحمل می گردد.

شوری در مرحله زایشی خیلی بیشتر از شوری در مرحله رویشی عملکرد دانه را کاهش می دهد علائم خسارت شوری در برنج عبارتند از:بازداری رشد, لوله شدن برگ ها , لکه های سفید در سطح برگ, خشک شدن برگ های مسن تر ورشد ضعیف ریشه و درصد مرگ برگها معیار خوبی برای اندازه گیری خسارت وشوری است.

گرده افشانی و لقاح

واریته های برنج از نظر زمان گلدهی وگرده افشانی با هم متفاوت هستند.بعلاوه دمانیزساعات مربوط به گلدهی و گرده افشانی را تحت تاثیرقرارمیدهد.اگر دما یکنواخت باشد گلدهی تسریع می شود.گلدهی در مناطقی با دمای بالادر طرفهای صبح انجام می گیرد. ولی اگر دما به علت ابر الود بودن محیط تنزل کند گلدهی به تاخیر می افتد گلدهی بسیاری از واریته های برنج در صورت بالا بودن رطوبت نسبی طرف های صبح صورت می گیرد البته اثر رطوبت نسبی در تعیین زمان گلدهی کمتر از دما است

منبع : سایت دانشگاه سراوان